Bàn về “công việc ổn định”

“Công việc ổn định” là cụm từ tôi rất thường xuyên nghe thấy trong những cuộc trao đổi với các bạn sinh viên năm cuối và các bạn nhân viên trẻ mới đi làm. Tôi cứ băn khoăn các bạn trẻ có suy nghĩ thấu đáo về sự ổn định mà mình nói đến hay không, nên viết bài này chia sẻ suy nghĩ của mình tới các bạn đang tìm việc làm, với mong muốn giúp các bạn có góc nhìn và cách suy nghĩ đúng đắn hơn về con đường sự nghiệp phía trước.

Hẳn nhiên, “xin được một công việc ổn định” luôn nằm trong những suy nghĩ đầu tiên của cả gia đình và cá nhân người tìm việc, và một cách tự nhiên nhất, nó dường như trở thành ưu tiên số một trong tiêu chí đi “xin việc làm”. Nhiều trường hợp có được công việc không hoàn toàn như mong muốn, nhưng được ngụy biện bởi một câu nói rất phổ biến: “được cái nó ổn định!”

Thật ngạc nhiên, khi được hỏi thế nào là công việc ổn định thì phần lớn các bạn không trả lời được rõ ràng cụ thể. Vậy công việc ổn định là gì? Tại sao nhiều người thích chọn công việc ổn định? Ngày nay chúng ta nên hiểu “ổn định” là như thế nào và các bạn trẻ nên làm gì để đảm bảo sự ổn định của mình?

Nếu quay về trước năm 2000, khi phần lớn nền kinh tế Việt Nam vẫn được dẫn dắt bởi các doanh nghiệp nhà nước, các doanh nghiêp tư nhân còn manh mún và chưa thực sự hấp dẫn, các công việc được trả lương từ ngân sách nhà nước vẫn chiếm phần lớn lực lượng lao động khối văn phòng. Trước thời gian này, những người trong biên chế nhà nước, được nghỉ hưu từ một cơ quan họ cống hiến cả đời trở thành hình mẫu để nhiều người trẻ mơ ước, tin tưởng và theo đuổi. Khái niệm “công việc ổn định” có lẽ cũng khởi phát từ đấy, khi mà người đi làm không lo bị thất nghiệp, lương tăng theo kỳ thâm niên, “sống lâu lên lão làng”, các chế độ chính sách đầy đủ theo quy định của nhà nước, ngày làm việc 8 tiếng, được nghỉ cuối tuần… Ngày nay, hình mẫu của những “công việc ổn định” vẫn là các vị trí được trả lương từ ngân sách nhà nước: giáo viên, lực lượng vũ trang, y tế, nhân viên các khu vực hành chính công, nhân viên các doanh nghiệp nhà nước.

Thú vị hơn, theo khảo sát cá nhân của tôi, có một số bậc phụ huynh và ứng viên trả lời rằng “làm cho các công ty lớn, hoạt động lâu năm, công việc nhàn, ít áp lực, lương hơi thấp một tí” là công việc ổn định. Gần đây, một bác chạy xe Grab nói với tôi rằng lên Hà Nội chạy xe, chăm đứa con gái đang học năm thứ 4 Đại Học Ngoại Ngữ Hà Nội, “tôi hướng nó học xong về xin việc ở khu công nghiệp dưới quê ở Hải Dương cho nó ổn định!”

Tại sao lại chọn ổn định?

Có lẽ tư duy an toàn, ngại thay đổi, ngại va chạm, tránh rủi ro, giữ thể diện là những lý do hàng đầu cho lối suy nghĩ tìm sự ổn định, và ăn sâu trong tư tưởng của đại bộ phận những người muốn đi theo hướng này. Điều đáng ngại là tư duy này chỉ dựa trên mong muốn cá nhân, niềm tin theo vài hình mẫu được quan sát bên ngoài, không được xác thực và đầy cảm tính.

Nghịch lý một thời là người ta phải “chạy” để có việc làm. Để được đi làm kiếm tiền thì người ta đã từng phải chi tiền trước trong vị thế “xin” để có được việc làm ở những nơi mà họ cho rằng “ổn định” (điều này khác xa với dịch vụ môi giới việc làm hiện nay). Thường thì những khoản chi để chạy việc này khá lớn, thậm chí là cả gia tài của một số gia đình. Hiện tượng này hiện nay vẫn còn khá nhiều và vẫn luôn là đề tài được bàn luận trong phạm vi gia đình, dòng họ ở nhiều nơi. Sự ổn định trong quan niệm của những quyết định chạy việc này đều hướng đến mong muốn bám trụ lâu dài để “lấy chồng, lấy vợ” và “ổn định cuộc sống”. Với một số ít thì mưu cầu thêm các cơ hội “có mầu” hoặc hứa hẹn về quyền lực trong tương lai.

Nhưng từ khi kinh tế Việt Nam thực sự được mở cửa, phần lớn doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa, doanh nghiệp tư nhân được khuyến khích thì tình hình đã rất khác. Cụm từ “công việc ổn định” vẫn còn tồn tại trong mong muốn của nhiều người nhưng về bản chất khái niệm này đã không còn nữa. Bạn thử nhìn xung quanh mình xem có bao nhiêu trong số những người bạn biết làm duy nhất một công việc ở một cơ quan/ công ty được 5 năm 10 năm? Tin tốt là phần lớn họ vẫn sống tốt với nghề nghiệp và công việc mới của mình. Còn tôi thì ngạc nhiên vì đến giờ vẫn nhiều người trẻ mong “có công việc ổn định” đến vậy!

Có nên chọn ổn định không?

Chúng ta đang ở thế kỷ 21, khi mà toàn cầu hóa, thế giới phẳng, trí tuệ nhân tạo, sự tự do cá nhân, tài năng cá nhân, năng lực sáng tạo… trở nên các khái niệm phổ biến và là những công cụ hữu hiệu cho thế hệ mới. Các công ty đang thay từ “recruitment” (Tuyển dụng) bằng “talent acquisition” (Thu hút nhân tài). Nếu bạn còn mưu cầu sự ổn định trong công việc thì bạn đang đi giật lùi rồi!

Thực tế cuộc sống luôn không ngừng biến động, thách thức dành cho mỗi cá nhân luôn khó dần lên theo thời gian. Với mỗi công việc bạn làm, nhiệm vụ ngày mai sẽ luôn khó khăn hơn ngày hôm nay. Tuổi càng lớn, kinh nghiệp công tác càng lâu năm thì bạn càng được kỳ vọng phải giải quyết những công việc phức tạp hơn, quy mô lớn hơn. Sự ổn định hoàn toàn không tồn tại trong công việc hàng ngày của bạn.

Covid 19 làm hàng triệu người bỗng dưng thất nghiệp và buộc phải tìm cách thay đổi để kiếm sống. Thiên tai, khủng hoảng kinh tế, chiến tranh, bất ổn xã hội hoặc các yếu tố khác cũng có tác động tiêu cực đến công ăn việc làm giống như vậy. Ngay trong thời bình thường thì mỗi ngày cũng có cả trăm công ty phá sản, dừng hoạt động, nhân viên mất việc. Ngay trong những doanh nghiệp đang làm ăn tốt thì mỗi ngày có cả nghìn nhân viên bị sa thải, thuyên chuyển bởi những lý do khác nhau. Ở khối hưởng lương từ ngân sách nhà nước hiện nay, các yêu cầu về chuyên môn cũng ngày càng trở nên cao và sâu hơn, khả năng được (những người không thích hoặc suy nghĩ tiêu cực thì nói là “bị”) thuyên chuyển, biệt phái cũng cao hơn.

Như vậy các tiêu chí về công việc ổn định lâu dài thực chất không còn tồn tại, mà chỉ còn trong mong ước rất cảm tính của bạn và gia đình mà thôi.

Làm thế nào để tạo được sự ổn định cho mình?

Chẳng có cách nào khác là bạn luôn phải chuẩn bị cho sự bất ổn định. Khả năng thích ứng là yêu cầu hàng đầu cho cá nhân bạn khi rời trường học và bắt đầu đi làm trong thế giới ngày nay.

Thích ứng không nên là đối phó! Bạn nên chuẩn bị để có thể sẵn sàng thích ứng cho tình hình mới. Bạn cần dành thời gian, công sức, tâm huyết để cống hiến cho công việc, tạo dựng cho mình thương hiệu cá nhân tốt, tâm thế sẵn sàng đảm đương những việc khó để rèn luyện tu dưỡng bản thân, không chỉ để đáp ứng đòi hỏi của công việc, mà còn để trang bị thêm cho mình kiến thức, kỹ năng, nhân sinh quan và tầm nhìn cho tương lai của chính bạn.

Đừng quên đầu tư làm mới bản thân mình qua việc liên tục học hỏi. Trong tất cả các cuộc nói chuyện của tôi với những người thành công và hài lòng với công việc của mình, từ “học” đều được nhắc đến một cách hết sức nghiêm túc và trang trọng. Có rất nhiều bạn đồng nghiệp và doanh nhân đã thừa nhận với tôi rằng, thực ra lúc bắt đầu đi làm mới là khởi đầu cho hành trình học nghiêm túc, vất vả và không bao giờ kết thúc!

Bạn cũng sẽ thấy: Những trải nghiệm mới làm cho cuộc sống của bạn thú vị và có ý nghĩa hơn. Chọn ổn định, nếu bạn làm được, vô hình chung làm cuộc sống của bạn trở nên một màu nhàm chán, dù đó là điều bạn muốn. Chắc chắn rằng bạn có sở trường nào đó rất muốn phát huy, bạn có những mơ ước muốn thực hiện, có thách thức muốn chinh phục, có đam mê muốn được thỏa mãn… Rồi gia đình, con cái, các điều kiện và đòi hỏi của cuộc sống thực tại sẽ chẳng bao giờ cho phép bạn ổn định cả! Chi bằng không ngừng học hỏi, đương đầu với khó khăn, sẵn sàng thay đổi và tự đặt mục tiêu cho cuộc đời mình? Theo tôi, phấn đấu cho mục tiêu cuộc đời mới cho bạn sự ổn định nhất, cả về cuộc sống vật chất và tinh thần.

Trong tiếng Anh có một khái niệm gần tương đương với “công việc ổn định” là job security (An ninh công việc). Dù rằng job security là mong muốn từ cả người đi làm và chủ doanh nghiệp, điều này gần như không thể. Thay vào đó, các bạn hãy tìm cách để tự đảm bảo “career security” – “An ninh sự nghiệp” - cho chính mình!

Lê Sỹ Quyền